کریستال اسید اوریک: در PH پایین ایجاد شده و به اشکال مختلف از قبیل لوزی، صفحات مسطح چهار ضلعی، منشور، بیضی‌های نوک تیز، گوه‌ای شکل، اشکال روزت و صفحات نامنظم دیده می‌شود، این کریستال‌ها اکثرا رنگی بوده و به صورت کلاسیک زرد تا قهوه‌ای متمایل به قرمز می‌باشند، البته در موارد نادر بیرنگ بوده و شبیه کریستال سیستین شش گوشه می‌باشد.

علل: افزایش چرخه متابولیسم نوکلئوپروتئین‌ها به خصوص در هنگام شیمی درمانی بیماران مبتلا به لوسمی ولنفوم، سندرم لیش نیهان، سنگ‌های کوچک حالب، نفروپاتی اورات ناشی از نقرس، شرایط تب حاد، نفریت مزمن، افزایش متابولیسم پورین‌ها.

کریستال‌های اسید اوریک به اشکال فراوانی دیده می‌شوند، شایع‌ترین فرم آن‌ها شکل لوزی و الماسی است. این کریستال‌ها به اشکال مکعب، و بشکه‌ای شکل نیز دیده می‌شوند، ممکن است در تجمع با یکدیگر به اشکال گل مانند (rosettes) نیز مشاهده شوند. اغلب لایه‌ها یا تیغه‌هایی در سطوح کریستال‌ها مشاهده می‌شوند. غالبا به‌صورت ۴ وجهی اما گاهی به اشکال ۶ وجهی دیده می‌شوند و ممکن است لازم شود که از کریستال‌های بیرنگ سیستین تمیز داده شوند. کریستال‌های اسید اوریک زرد تا قهوه‌ای طلایی هستند و شدت رنگ آن‌ها مستقیما با ضخامت کریستال مرتبط است، در نتیجه در مواقعی‌که نازک هستند یا مواقعی‌که ادرار از نظر غلظت یورواریترین (پیگمان ادراری) پایین است بیرنگ دیده می‌شوند. با استفاده از میکروسکوپ پولاریزان کریستال‌های اسید اوریک دارای انکسار مضاعف قوی هستند و تنوعی از رنگ‌های روی هم افتاده نشان می‌دهند. کریستال‌های اسید اوریک فقط هنگامی‌که pH ادرار کمتر از ۵/۷ باشد تشکیل می‌شوند و در pH بالاتر از ۵/۷ به فرم یونیزه و به‌صورت املاح اورات دیده می‌شوند (اورات آمورف، سدیم اورات). میزان حلالیت کریستال‌های اسید اوریک ۱۷ برابر کمتر از کریستال‌های املاح اورات است. اگر ادرار محتوی کریستال‌های اسید اوریک با pH قلیایی تنظیم شود کریستال‌ها براحتی حل می‌شوند. به‌صورت مشابه‌ای اگر ادرار محتوی کریستال‌های املاح اورات بقدر کافی اسیدیفیه شود کریستال‌های اسید اوریک تشکیل می‌شوند.

اسید اوریک یک ماده ی محلول در ادرار نرمال است که از کاتابولیسم نوکلئوزیدهای پورین منشاء می گیرد (آدنوزین و گوانوزین از RNA و DNA). بنابراین کریستال های اسید اوریک می توانند در ادرار افراد سالم ظاهر شوند. افزایش مقدار اسید اوریک ادراری می تواند بعد از مصرف داروهای سایتوتوکسیک (عوامل شیمی درمانی) و در نقرس دیده شود. در این شرائط اگر pHادراربصورت مناسبی اسیدی باشد تعداد زیادی کریستال اسید اوریک را می توان مشاهده کرد.

کریستال اورات سدیم: این کریستال‌ها به صورت سوزنی بی‌رنگ یا زرد رنگ می‌باشند و به شکل دسته‌ای دیده می‌شود و درحرارت Cº۶۰ حل می‌شوند. این کریستال‌ها معمولاً ارزش تشخیصی ندارند.

 

کریستال کلسیم اگزالات: در PH خنثی و یا حدود ۶ بیشتر دیده می‌شود، فرم کلاسیک آن‌ها کوچک، بی‌رنگ، هشت وجهی و شبیه پاکت نامه می‌باشد البته به صورت دمبلی شکل یا بیضی نیز ممکن است دیده شوند. این کریستال در اسید استیک نامحلول هستند. به طور طبیعی در اثر مصرف اسفناج، گوجه‌فرنگی، ریواس، سیر، پرتقال، مارچوبه و مصرف ویتامین ث دیده می‌شود. 

شایع‌ترین فرم کریستال‌های اگسالات کلسیم اشکال ۸ وجهی و هرمی شکل آن است. این شکل دهیدراته از اگسالات کلسیم ۲ هرم را که در قاعده به هم متصل شده‌اند نشان می‌دهد. هنگامی‌که از یک انتها دیده شوند به‌صورت مربع‌هایی دیده می‌شوند که خطوطی در مرکز آن‌ها یکدیگر را قطع می‌کند و شبیه به پاکت نامه مشاهده می‌شوند. در مقابل، کریستال‌های اگسالات کلسیم منوهیدرات کوچک و بیضوی یا به شکل دمبل دیده می‌شوند. فرم کمتر شایع حالتِ منوهیدرات، مشابه گلبول‌های قرمز است و این فرم برای شناسایی و افتراق ممکن است به میکروسکوپ پولاریزان نیاز داشته باشد تا انکسار مضاعف این کریستال ها را نشان دهد. کریستال های اگسالات کلسیم بیرنگ و در اندازه و ابعاد بسیار متغیر می باشند. معمولا اندازه ی آنها کوچک و با عدسی قوی (X40) میکروسکوپ باید شناسایی شوند، گاهی ممکن است به اندازه کافی بزرگ باشند و با عدسی ضعیف (X10) قابل مشاهده و شناسایی باشند. این کریستال‌ها ممکن است به‌صورت تجمعی و نیز بصورت چسبیده در رشته‌های موکوسی مشاهده شوند و در این‌صورت با سیلندرهای کریستالی اشتباه شوند. کریستال‌های اگسالات کلسیم شایع‌ترین کریستال‌های مشاهده شده در ادرار هستند زیرا در ادرار با pH‌های مختلف تشکیل می‌شوند. کلسیم و اگسالات مواد محلولی هستند که بطور نرمال در ادرار افراد سالم وجود دارند. تقریبا ۵۰ درصد اگسالاتی که در ادرار وجود دارد از اسید آسکوربیک (پیش ساز اگسالات) یا از اسید اگزالیک منشاء می‌گیرد. مواد غذائی غنی از اسید اگزالیک یا اسید آسکوربیک شامل سبزیجات (ریواس، گوجه فرنگی، اسفناج، و مارچوبه) و مرکبات هستند. به‌علاوه نوشیدنی های غیرالکلی که مقادیر بالایی اسید اگزالیک دارند شامل کاکائو، چای، قهوه، و شکلات می‌باشند. همانطور که ادرار در توبول‌های کلیوی تشکیل می‌شود یون‌های اگسالات با یون‌های کلسیم به هم پیوسته و اگسالات کلسیم تشکیل می‌شود. هنگامی‌که شرایط مطلوب باشد اگسالات کلسیم به فرم کریستالی خود رسوب می‌کند. افزایش تعداد کریستال‌های اگسالات کلسیم اغلب بعد از بلعیدن پیش ساز اتیلن گلیکول (ضدیخ) و در طول بیماری مزمن کلیوی شدید دیده می‌شود.

موارد پاتولوژیک: تشکیل سنگ‌های اگزالاتی، مسمومیت با اتیلن گلیکول، دیابت قندی، بیماری‌های کبدی، بیماری‌های مزمن شدید کلیوی دیده می‌شوند.